Komórki somatyczne w mleku są istotnym wskaźnikiem zdrowotnym krów oraz jakości mleka. Ich nadmierna ilość może świadczyć o stanach zapalnych wymienia, pogarszając przy tym parametry surowca. Jak skutecznie ograniczyć liczbę komórek somatycznych i poprawić jakość mleka? Warto znać metody profilaktyczne i lecznicze, które pozwalają utrzymać ich poziom w normie.
Komórki somatyczne w mleku – czym są?
Komórki somatyczne to głównie leukocyty (białe krwinki) oraz komórki nabłonkowe pochodzące z nabłonka gruczołu mlekowego. Leukocyty pełnią kluczową rolę w układzie odpornościowym krowy, chroniąc ją przed infekcjami bakteryjnymi, wirusowymi i grzybiczymi. Ich obecność w mleku jest naturalna, ale gdy ich liczba gwałtownie rośnie, może to świadczyć o toczącej się infekcji, najczęściej zapaleniu wymienia, czyli mastitis.
Na poziom komórek somatycznych wpływa wiele czynników, w tym warunki utrzymania krów, higiena udoju, a także sposób żywienia. Stres, nieodpowiednia ściółka, brak higieny oraz niewłaściwa dieta mogą prowadzić do osłabienia odporności zwierząt i zwiększonej podatności na infekcje wymion. Dlatego dbanie o zdrowie krów, odpowiednie zarządzanie stadem i stosowanie dobrych praktyk doju są kluczowe dla utrzymania wysokiej jakości mleka i niskiej liczby komórek somatycznych.
Mastits groźne dla krów
Mastitis, czyli zapalenie wymienia, to jedna z najczęstszych chorób u krów mlecznych. Choroba prowadzi do stanu zapalnego gruczołu mlekowego, co skutkuje obrzękiem, bólem i pogorszeniem jakości mleka. Objawy mogą być łagodne (subkliniczne) lub ostre, z widocznym zaczerwienieniem, gorączką i ropną wydzieliną. Przyczyną są często błędy higieniczne podczas doju, złe warunki utrzymania krów oraz urazy wymienia. Leczenie obejmuje antybiotykoterapię i poprawę higieny.
Mastitis jest poważnym problemem w produkcji mleka, ponieważ wpływa nie tylko na zdrowie krowy, ale także na jakość surowca. Wysoka liczba komórek somatycznych sprawia, że mleko traci swoje właściwości technologiczne. Pogarsza się jego smak, konsystencja oraz zdolność do przetwarzania na sery i inne produkty mleczne. Mleko z podwyższoną liczbą komórek somatycznych ma zmieniony skład chemiczny – zawiera mniej kazeiny, co obniża jego przydatność do produkcji serów, a także więcej enzymów proteolitycznych, które przyspieszają jego psucie.
Normy dotyczące poziomu komórek somatycznych w mleku
W Unii Europejskiej, zgodnie z Rozporządzeniem (WE) nr 853/2004, mleko surowe od krów przeznaczone do sprzedaży powinno zawierać nie więcej niż 400 000 komórek somatycznych na 1 ml (średnia z trzech miesięcy).Wartość powyżej tej granicy może skutkować odrzuceniem mleka przez odbiorcę. Wysoka liczba komórek somatycznych wpływa negatywnie na jakość serów, jogurtów i innych produktów mlecznych.
Jak pozbyć się komórek somatycznych w mleku?
Żeby skutecznie ograniczyć poziom komórek somatycznych, należy stosować kompleksowe metody profilaktyczne i lecznicze.
Prawidłowa higiena doju
- regularna dezynfekcja strzyków przed i po udoju
- stosowanie jednorazowych ręczników do wycierania wymienia
- przegląd i konserwacja aparatury udojowej
Profilaktyka mastitis
- kontrola zdrowia wymion poprzez testy kalifornijskie (CMT)
- unikanie stresu u krów poprzez optymalne warunki utrzymania
- odpowiednie zasuszenie krów
Żywienie i suplementacja
- zbilansowana dieta bogata w witaminy A, E i selen
- właściwa podaż błonnika i mikroelementów
- dodatki wspierające odporność (np. probiotyki)
Leczenie zakażeń wymienia
- wczesne wykrywanie i leczenie stanów zapalnych
- stosowanie antybiotykoterapii zgodnie z zaleceniami lekarza weterynarii
- izolacja chorych krów i ścisłe monitorowanie stanu zdrowia stada
Higiena na najwyższym poziomie
Zwierzęta powinny mieć czyste legowiska, dobrze wentylowaną oborę i odpowiednią dietę, bogatą w składniki wspierające odporność, takie jak selen i witamina E. Każda krowa musi być regularnie kontrolowana pod kątem mastitis, a testy CMT powinny być rutyną, aby wykrywać infekcje na wczesnym etapie.
Przed dojem wymiona trzeba dokładnie oczyścić i osuszyć. Najlepiej sprawdza się mycie ciepłą wodą z delikatnym środkiem dezynfekującym, a następnie wytarcie ręcznikami jednorazowymi lub materiałowymi, ale przeznaczonymi zawsze wyłącznie dla jednej krowy. Ważnym krokiem jest także odrzucenie pierwszych strug mleka – pozwala to precyzyjnie ocenić jego jakość i usunąć ewentualne bakterie nagromadzone w strzykach.
Dój powinien być przeprowadzany sprawnie, ale z zachowaniem staranności. Aparaty udojowe muszą być dokładnie dopasowane, aby nie powodowały urazów wymion. Po doju strzyki powinno się zanurzyć w preparacie dezynfekującym, który zabezpieczy je przed infekcją. Sprzęt udojowy należy czyścić i dezynfekować po każdym udoju. Dotyczy to nie tylko przewodów i kubków, ale także całego systemu.
Istotne jest również środowisko, w którym przebywają krowy między dojami. Czysta ściółka, brak wilgoci i błota oraz kontrola owadów to podstawowe zasady, które minimalizują ryzyko infekcji. Zachowanie wysokiego poziomu higieny wymaga czasu i konsekwencji w działaniach, ale pozwala osiągnąć doskonałą jakość mleka i unikać strat wynikających z problemów zdrowotnych stada.
Profilaktyka to podstawa
Niska liczba komórek somatycznych w mleku jest kluczowa dla zachowania jego wysokiej jakości oraz zdrowia krów. Skuteczne zarządzanie zdrowiem stada, prawidłowa higiena oraz odpowiednia dieta pozwalają minimalizować ryzyko mastitis i poprawiać parametry mleka. Wdrożenie kompleksowej strategii profilaktycznej to najlepszy sposób na ograniczenie liczby komórek somatycznych i uzyskanie mleka najwyższej jakości.